Chcę dać Wam możność rozwiązania spraw wewnętrznych narodowościowych i wyznaniowych tak, jak sami sobie życzyć będziecie bez jakiegokolwiek gwałtu lub nacisku ze strony Polski.
Józef Piłsudski
I Rzeczpospolita, która zniknęła jako państwo w wyniku rozbiorów w końcu XVIII w., była ojczyzną wielu narodów. W XIX wieku wielu Polaków marzyło o odbudowie Rzeczpospolitą w jej granicach historycznych. Jednakże w dobie budzenia się świadomości narodów w Europie środkowo-wschodniej na początku XX w. kwestia ta wymagała nowatorskiego rozwiązania, zwłaszcza, że coraz popularniejsza stawały się koncepcje tworzenia państw w oparciu o kryteria etniczne.
Dwa największe polskie obozy polityczne skupione wokół Narodowej Demokracji i jej lidera Romana Dmowskiego oraz Polskiej Partii Socjalistycznej przez pewien czas kierowanej przez Józefa Piłsudskiego, snuły plany przyszłego kształtu terytorialnego wolnej Polski. Obóz narodowy Dmowskiego pragnął realizacji koncepcji inkorporacyjnej. Zawierała się ona w postulacie włączenia w granice państwa polskiego tylko tych ziem, na których ludność polska przeważała lub które mogłyby zostać dość łatwo spolonizowane.
Piłsudski rozumiał, że Polska jest zbyt słaba, aby samodzielnie przeciwstawić się odrodzeniu imperializmu rosyjskiego i niemieckiego. Zamierzał więc stworzyć federację państw narodowych (obejmującej Polskę, Litwę, Ukrainę i Białoruś oraz republiki bałtyckie) w celu wytworzenia znaczącej siły między Niemcami i Rosją. W ten sposób zostałaby, zdaniem Piłsudskiego, na trwałe zabezpieczona niepodległość Polski i innych państw regionu.
Próbą realizacji planu Piłsudskiego było zawarcie sojuszu z Ukraińską Republiką Ludową Symona Petlury (kwiecień 1920 r.) i polsko-ukraińskie działania zbrojne przeciwko bolszewickiej Rosji, podjęte w celu utworzenia niepodległej Ukrainy, zakończone jednak niepowodzeniem. Porażką zakończyła się też próba skłonienia Litwy do federacji z Polską. Temu celowi miała służyć nieformalna akcja zdobycia Wilna przez oddziały generała Lucjana Żeligowskiego zainspirowana przez Piłsudskiego. Inkorporacja Wileńszczyzny do Polski, która nastąpiła w wyniku tych działań, była zbieżna z wolą zdecydowanej większości jej mieszkańców, spowodowała jednak długotrwały konflikt z Litwą.
Z koncepcją federacyjną związany był plan prometejski, którego realizację umożliwiał rozpad Imperium Rosyjskiego. Plan ten polegał na utworzeniu na wschodzie pasa państw narodowych, od Finlandii i krajów nadbałtyckich, poprzez Ukrainę, aż do Zakaukazia. Kraje te, związane naturalnym sojuszem z Polską, wzmocnioną przez federację z ziemiami dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego (Litwa i Białoruś), tworzyłyby skuteczną barierę przeciwko rosyjskiemu ekspansjonizmowi. Zamierzenia te, przyjęte z rezerwą lub niechęcią przez dużą część polityków litewskich, ukraińskich i białoruskich, wywołały ponadto zdecydowaną wrogość Rosji.
Plany federacyjne Piłsudskiego nie zostały zrealizowane. Sąsiednie państwa i narody nie kwapiły się do ściślejszych związków z Polską. Mapa polityczna Polski i Europy środkowo-wschodniej bliższa była koncepcjom Dmowskiego. Dwadzieścia lat później (1939-1940) Niemcy i Związek Sowiecki podzieliły się krajami Europy środkowo-wschodniej, pozbawiając je suwerenności.
Józef Piłsudski i Symon Petlura, Winnica, 1920 rok
Józef Piłsudski i Symon Petlura, Kijów 1920 roku, ze zbiorów MJP
Józef Piłsudski i Symon Petlura wśród oficerów polskich i ukraińskich, Stanisławów, 1920 rok
Oficerowie ukraińscy i polscy podczas spotkania w 1920 roku
Józef Piłsudski przy pracy w Belwederze w 1920 roku, ze zbiorów MJP